Çocuk ve Ergenler Psikoterapisinde Etik Konular; Bir Gözden Geçirme

Problemin Durumu ve İncelemesi

Etik ilkeler, psikoterapi sürecinde danışanlar ve hastaların yararına olmak, gizliliklerini korumak ve özerkliğine saygı göstermek gibi davranışların zorunlu olduğunu vurgulamaktadır (Swann ve Herbert, 2000; Daniel-McKeigue, 2007). Çocuk ve ergen psikoterapi uygulaması diğer gruplarla karşılaştırıldığında daha zordur. Çocuk ve ergenler reşit olmadıklarından dolayı yasal olarak birçok durumda kendi ruh ve tıbbi sağlığı konusunda karar veremezler (Koocher, 2003; Williams ve ark, 1997). Henüz yetişkinlik yaşına girmemelerinden dolayı ebeveynler, öğretmenler ve çocuğu koruyan örgütler tedaviye katılır ve çeşitli roller alır bu yüzden psikoterapi sırasında rol çatışmaları, çoklu potansiyel belirsizlik ve etik ikilemler ortaya çıkmaktadır. Ebeveynlerin, psikoterapi sürecine katkısı olduğu için aile içindeki sorunlar tedavi sürecinde de özel problemler ve psikoterapi sürecinde terapötik ittifak kurmakta sorunlar yaratmaktadır(Koocher ve Keith-Spiegel, 1990; Koocher, 2003). Ayrıca Bu kişilerin terapi sürecine katılması çocuğun gizliliğini ihlal etme olasılığını artırabilir. Çocuk ve ergenler üzerinde çalışan terapistler bu farklılık ve zorlukları dikkate alıp onların haklarını korumakta özel sorumluluğa yükümlü olduklarını anlamalıdır (koocher, 2008 & 2003; Ascherman ve Rubin, 2008).
çift rolün temel odak noktası olmuştur. Profesyonellik dışı ilişkiler bu yükümlülüğün ihlaline neden olabilir. Profesyonellik dışı ilişkiler hem danışan hem psikolog için riski yükseltir. Bu ilişkiler sömürmeye ve profesyonel nesnellik kaybına neden olup hem hasta hem psikoloğa zarar verir. Bu yüzden psikolog tedavi dışı ilişkilerden kaçınmalıdır. Çocuk psikoterapisini kabul ettikten sonra çocuğun kendisine ve ailesine açık bir şekilde sınır koymalıdır. böylece sadece profesyonel ilişki kurmalıdır.

Bulgular

Çocuk ve ergenler reşit yaşına girmedikleri için genellikle aileleri ile beraber yaşar ve aile içinde onlarla ebeveynler arasında özerklik ve kontrol mücadelesi gibi sorunlar sık bir şekilde ortaya çıkar. Ebeveynlerin, psikoterapi sürecine katkısı olduğu için aile içindeki sorunlar tedavi sürecinde de özel problemler yaratmaktadır. Gelişimsel ve pratik açıdan bakıldığında, çocuklar karar vermekte sınırlı kapasiteye sahiptirler bu nedenle onların hak ve refahları özel şekilde dikkatte alınmalıdır. Çocuk ve ergen tedavisinde yeterlilik, gözetim, bilgilendirilmiş onam, gizlilik ve sınırları korumak etik açıdan çok önemli ve gereklidir. Psikoterapist bu konuları göz önüne alarak etik ihlalleri en aza indirebilir. Çocuk ve ergen psikoterapisinde terapist veya danışman yeterlilik konusunda diğer grupların psikoterapisinden biraz daha farklıdır. Çünkü çoğu zaman çocuk ve ergenler ebeveynleri tarafından psikoterapi için götürülür, sadece çocuk ve ergenler değil ebeveynler de terapi sürecine katılır ve terapi sürecinde rol alır bu yüzden danışmanlar veya terapistler potansiyel rol çatışması durumu ile karşılaşır. Yetkili psikolog bu tür durumlarla başa çıkmak için ilk başta çocuk ve ergen psikoterapisinde yasal yükümlülükleri ve sorumlulukları düşünerek kendi danışanlarının çıkarlarını korur ve aynı zamanda çocuğun çıkarına zarar vermeden ebeveynlerin çıkarlarını korumaya gayret eder. Birçok durumda çocuk ile ebeveynin çıkarları birbirine uymaz ve rol çatışmaları ortaya çıkar. Eğer psikoterapist gerekli bilgi ve deneyime sahip olmazsa rol çatışmalarını ortadan kaldıramaz. Bu nedenle çocuk psikoterapistleri normal tedavinin etkililiği yanında aile ile çocuğun ilişkisi ve çocuğun gelişimi gibi birçok konuda da yeterli bilgiye sahip olmalıdır. Çocuk ve ergenlerin bilgilendirilmiş onayı etik açısından en tartışılan konulardan birisidir. Terapist çocuk ve ergenin kendi tedavisi için bilgilendirilmiş onayı ve bağımsızlığına saygı gösterdiği zaman onlara daha önemli olduklarını hissettir ve daha olumlu şekilde psikoterapi sürcine katılmalarını sağlayabilir. Gizliliği koruma sorumluluğu çocuk ve ergen psikoterapisinde karmaşık ve zordur çünkü psikoterapist aynı zamanda hem çocukların bazı sırlarını ebeveynlere ifşa etmek zorundadır hem de gizlilik şartını sağlamalıdır, bu durum terapisti ikileme düşürür. Ayrıca çocuk ve ergenler gizliliğin korunduğundan emin olmadığı zaman bazı kişisel ve önemli bilgileri ifşa etmez ve böylece tedavinin etkisi azalır. Birçok yargıda ebeveynler veya yasal veliler çocuğun dosya bilgilerine erişim hakkına sahiptir, hatta bazı koşullar altında çocukların psikoterapi bilgileri başkaları tarafından gözden geçirilebilir. Bu tür açıklamalar, çocuğun psikoterapistine olan güvenini engelleyebilir ve terapötik ittifakta sorunlar yaratıp tedavinin erken sonlandırılmasına neden olabilmektedir.

Psikoterapi sürecinde gizliliğin korunmasından sadece Terapist sorumlu değildir. Çocuk ve ergenler de sırrı ifşa etmemelidir Gizlilik ihlalini önlemek için psikoter-apist, gizliliğinin korunması gerektiği ve gizlilik sınırları hakkında çocuğu bilgilendirmelidir. Çift rol literatürü incelendiğinde psikoterapist ile hasta arasında cinsel ilişki

Amaç

Çocuk ve ergenler psikoterapi literatürü incelendiğinde son yıllarda çocuk ve ergenlerin psikoterapi süreci ve sonucu, tedavi hakkında birçok araştırma yapılmaktadır. Çocuk ve ergenler psikoterapisinde özel durumlardan dolayı bir çok etik sorunları ortaya çıkabilir. Etik ilkeleri göz önüne alarak etik sorunlarını önlemek psikoterapistlerin en temel görevlerinden birisidir. Bu çalışmanın amacı çocuk ve ergen psikoterapisi sırasında ortaya çıkan kişisel ve profesyonel sorunlar ve etik konular hakkında genel bir tanıtım yapmak ve etik sorunlarını çözme amacıyla yapılan araştırmaları gözden geçirmektir.

Sonuç

Çocuk ve ergen bireylerin psikoterapi sürecinde bir dizi benzersiz etik zorluk ve sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bundan dolayı çocuk ve ergen psikoterapisi, yetişkinlerle karşılaştırıldığında daha zor ve karmaşık olarak görünür. Bu sorunlar klinik yetkinlik, gizlilik, çıkar çatışmaları, tedavi sınırları ve birden fazla rol çatışmasına ek olarak psikoterapistleri karmaşık problemlerle karşılaştırır. Psikoterapist veya danışman bu problemleri çözmek ve etik ihlalleri önlemek için çocuk ve ergenlerin terapötik ilişkide karar verme kapasitelerini, yaşam deneyimlerini, ebeveynlerine bağlılıklarını ve yasal haklarını göz önüne alarak onların özerkliğine, sınırlarına ve gizliliklerine saygı göstermelidir. Bu görevde başarılı olmak için psikoterapistlerin çocuk ve ergenlerle uygun ilişki kurması çok önemlidir. Sadece düzgün terapötik ilişki ve etik ilkelere uymak çocuğa yararlı ve düzgün hizmet vermeye neden olur. Terapist normal psikoterapi için gerekli yetkinlik yanında aile sistemleri, aile ile çocuk ilişkisi ve çocuk gelişimi gibi birçok diğer konu hakkında da yeterli bilgi sahibi olmalıdır.

Materyal ve Metodlar

Araştırma yöntemi Literatür taraması yaklaşımıdır. Çalışmada 1980- 2012 yılları arasında çocuk ve ergen psikoterapisinde etik konular hakkında yapılan çalışmalarla ilgili bir derlemedir. Çalışma kapsamında araştırma makaleler ve derleme makalelere Google scholar veri tabanlı internet yolu ile ulaşılmıştır. Ulaşılan çalışmalardan, çocuk ve ergen psikoterapisinde uygulayıcı yetişkinliği, bilgilendirilmiş onay, Tedavi sınırları, çıkar çatışmaları, çift roller ve gizlilik konusunda toplam 50 çalışma seçilmiştir ve bulguları tartışılmıştır.

Akbar Vatankhahi

Sosyal Bilimler Enstitüsü, Klinik Psikoloji Bölümü, Hacettepe üniversitesi, Ankara, Türkiye
vatankhah.akbar@gmail.com
a.vatan@Hacettepe.edu.tr